Anketler aracılığıyla, toplumu oluşturan kesimlerin tercihlerini anlamak toplumsal uyum sürecinin önemli bir parçasıdır. Bununla birlikte bu anketlerin tasarımı, uygulanması ve yorumlanması, doğruluk ve alaka düzeyini sağlamak için dikkatli bir yaklaşım gerektirir. Bu metin, anket yöntemi ve tasarımının çeşitli yönlerini inceleyerek yaklaşan bir seçim durumunda insanların oy verme davranışları hakkında anket sonuçlarını okurken dikkatli ve bilinçli bir yaklaşım sağlamak için ele alınması gereken noktalara odaklanır.
Anket Yöntemi Seçimi (Survey Mode Selection)
Anket yönteminin seçimi, bir çalışmanın sonuçlarını önemli ölçüde etkileyebilir. Yüz yüze görüşmeler, telefon görüşmeleri ve çevrimiçi anketler gibi yaygın anket yöntemleri bulunmaktadır. Her yöntemin farklı yanıt oranları, yanlışlık potansiyeli ve maliyet faktörleri gibi avantajları ve dezavantajları vardır. Çevrimiçi anketler daha çok insana ulaşabilecek olsa bile, internet üzerinden anket dolduran insanlar üzerinden analiz yaparken anketi doldurmayan insanlara ulaşamayacağı için temsiliyet sorunu yaşar. Benzer bir şekilde, telefon üzerinden ulaşılabilen insanların ne kadar temsili olacağı sorunu telefon anketleri hakkında soru işaretleri oluşturur. Buradaki temel sorun, ulaşılan insanlar ile ulaşılamayan insanlar arasında sistematik bir fark olma ihtimalidir. Tanımadığı insan ile telefonda konuşan bir kesim, konuşmayan kesimden sistematik olarak farklı fikirlere sahip olabilir. Örnek olarak, yaşlı insanlar tanımadıkları telefon numaralarını açmaya daha az yatkın olabilir ve bu da daha az yaşlı insana ulaşılması demektir. İnternet üzerinden anket dolduran yaşlı sayısının gençlere göre daha az olması da başka sistematik bir farklılıktır.
Yüz yüze görüşmeler toplumun genel görüşünü yakalamak için avantajlı görünse de, bu yöntem masraflı olacağından ankete katılan kişi sayısı diğerlerine göre daha az olmaktadır. Her şehirde anketörler bulundurup bilgi toplamak altından kalkılması zor bir iş yüküdür. Bu noktada, doğru bir örnekleme ulaşan yüz yüze anketler toplumu temsil eden sonuçlar iddia edebilir. Belli sayıda bir insana ulaşılır ve ulaşan grubun, ulaşılamayanlardan sistematik olarak farklı olmadığı gösterilirse, örneklemin geneli temsil ettiği iddia edilebilir. Mahallenizin anketçisinden anket yöntemini istemeyi unutmayın.
Örnekleme Prosedürleri ve Nüfus Örnekleme (Sampling the Population and Sampling Procedures)
Doğru ve güvenilir sonuçlar sağlamak için nüfusun sağlam bir yöntem kullanılarak örneklenmesi gerekir. Örneklemde önemli bir mesele de, toplumdaki her profilin ankete katılabilecek olasılığa sahip olmasıdır. Herkes ankete katılmayacak, ama ankete katılma ihtimali olanlar arasından rastgele seçilenler anketi doldurmuş olacaklardır. Buradaki rastgelelik, ankete katılanların sistematik olarak katılmayanlardan farklı olmasını engelleyecektir. Böylece okuyucu, daha az sayıda katılımcı ile daha büyük sayıdaki toplulukların ortalama fikirlerini görebilir hale gelecektir.
Bir anket şirketi, örnekleme prosedürlerinde rastgeleliği nasıl sağladığını net bir şekilde ifade etmelidir. Bir seçim anketi için, örneklem çerçevesinde her n’inci birimi seçen sistemli bir örneklem yöntemi uygulanabilir. Bu yöntem, temsilci bir örnek sağlamaya yardımcı olur ve basit rastgele bir örneklemeden daha verimli olabilir. Örnek olarak bir mahalledeki daire zillerinin listesini yapıp her 6. zile basmak gibi. Mahallenizin anketçisinden anket örnekleme metotlarını istemeyi unutmayın.
Tabakalama ve Kapsama (Stratification and Coverage)
Peki ya rastgelelikle insanlara ulaşılmaya çalışılırken bazı gruplar kendi özellikleri bakımından ulaşılması daha zor ise? Örneğin azınlık gruplara ulaşmak daha zor ise tabakalama sistemi ile kotalar belirlenebilir.
Tabakalama, nüfusu belirli özelliklere (ör. yaş, cinsiyet veya etnik grup) göre alt gruplara ayırmayı ve ardından bu strata içinde örneklem oluşturmayı içerir. Bir seçim anketinde tabakalama, örneklemin seçmene göre temsili olduğunu sağlamaya yardımcı olabilir ve sonuçların doğruluğunu artırabilir.
Kapsama hataları, belirli nüfus bölümlerinin örneklem çerçevesine dahil edilmemesi durumunda ortaya çıkar. Örnek olarak, katılımcılara Twitter üzerinden ulaşılırsa, Twitter kullanmayan kesimler kapsanmamış olur. Bir anket çalışması rastgele insanları seçip toplumun genelini temsil etmeye çalışırken rastgelelikle toplumun her kesiminden insanlara ulaşılabilme ihtimalinin varlığını, okuyucuya göstermekle yükümlüdür.
Tabakalı örneklem, toplamdaki her profilden belli oranda insanları çalışmamıza kattığımızdan emin olmak için alınan bir önlemdir. Belli yaş aralıklarından, belli etnik gruplardan katılımcı olduğundan emin olmak buna örnek olarak verilebilir. Rastgelelik ile anket çalışmalar,ı sistematik olarak hiçbir spesifik grubu dışarda bırakmadığını ve kapsadığını net bir şekilde ifade etmelidir. Bunun üzerine, rastgelelikle az kapsanan gruplar için ekstra efor sarf edildiyse bu da ifade edilmelidir. Örnek olarak, yaşlı nüfus bu tür anketlere katılmaya çekiniyorsa bunun için ayrı bir tabaka oluşturulup üzerine titizce çalışılabilir. Mahallenizin anketçisinden anket tabakalama ve kapsama detaylarını istemeyi unutmayın.
Küme Örneklemesi (Cluster Sampling)
Bir anket şirketi için her mahalleye, her şehre gitmek operasyonel ve maddi olarak çok zordur. Bu sebeple anket araştırmacıları (1) kümeler oluşturup o kümelerin birbirine benzer olduğunu iddia edip (2) aralarından rastgele seçtiklerinin birinde (3) rastgele insanlara ulaşmaya çalışır. Küme örneklemesi, nüfusu belirgin gruplara veya kümeler halinde bölmeyi ve ardından bu kümelerden örneklem yapmayı içerir. Bu yöntem, seyahat ve lojistik maliyetlerini azaltmak için seçim anketlerinde kullanışlı olabilir. Örnek olarak birbirine yakın üç il benzer özellikleri taşıyorsa rastgele biri seçilip anketörler oraya gönderilebilir. Türkiyede 22 ilden toplanan veriye göre dediklerinde, genellikle bu yöntem ile iller seçilir.1Türkiye NUTS kapsamında farklı istatiksel bölgelere bölünmüştür ve genelde o bölgeler içerisinde rastgele il seçimleri yapılır. Ancak, kümeler geniş nüfusu temsil etmediğinde ek örneklem hataları da eklenebilir. Örnek olarak, tüm iller doğudan veya batıdan seçilirse bu temsiliyeti bozacaktır. Bu nedenle, anketin amaçlarına ve kaynaklarına dayanarak küme örneklemesini kullanma kararı dikkatlice değerlendirilmelidir. Hangi şehirler çevre illeri temsil eder, bir anket çalışması bunu net bir şekilde ifade etmelidir. Mahallenizin anketçisinden küme örneklemesi detaylarını istemeyi unutmayın.
Hata Payı
Her anket hata payı içerir. Toplumdan toplanan verilerde ortalamalar alınarak hareket edilir. Herhangi bir ortalama hesaplamada eldeki cevapların dağılımına göre istatiksel olarak hata payı hesaplanır. Parti A’nın %40 oy ortalamasını bir ankette tutturması kadar, bu ortalamadan ne kadar sapmanın olabileceği de elzemdir. %2’lik bir hata payı hesaplandı ise, oradaki daha sağlıklı olan asıl tahmin bu partinin %38 ile %42 arasında oy alacağıdır. Diğer bir parti B için ortalama oy %38 olarak hesaplandı ise, hata payları göz önüne alındığında %36 ile %40 arasında oy alması beklenmektedir. Bu örnekte görüldüğü gibi hata payları dikkate alındığında, %40 oy alan Parti A ile %38 oy alan Parti B arasındaki fark kaybolmuş oldu. Hangisinin daha yüksek oy alacağı ile ilgili belirgin bir iddiada bulunmak artık mümkün değil. Bu sebepledir ki, özellikle seçim anketlerinde küçük farkları çok önemsememek gerekir. Mahallenizin anketçisinden hata payı detaylarını istemeyi unutmayın.
Kararsızlar Meselesi
Daha çok seçim anketlerinde karşımıza çıkan bir mesele de henüz karar vermemiş olanlardır. Bu spesifik grup için genelde kullanılan iki çözüm bulunmaktadır: (1) Yok saymak, (2) Orantısal olarak dağıtmak. İkisi de riskli olmakla beraber, farklı kuruluşlar farklı yöntem izlemektedir. Tıpkı başka anket sorularında ‘bilmiyorum’, ‘söylemek istemiyorum’ cevaplarında olduğu gibi, bu kişiler anket incelemesinde yok sayılabilir. İkinci bir yöntem ise orantısal olarak karar verenlere dağıtılması. %50 gibi geçilmesi gereken sınırların olduğu seçim anketlerinde genelde ikinci yöntem kullanılır. Böylece, kritik sınırın neresine düşeceği siyasi gruplarca görülmüş olur. Bu her iki yaklaşımdaki problem, kararsızların sistematik olarak karar verenlerden farklı olma ihtimalidir. Yani kararsızlar karar verdiklerinde orantısal olarak dağılmak yerine bir partiyi belirgin bir şekilde daha fazla tercih edebilir. Bu da tahminlerin gerçek sonuçları yakalayamaması ile sonuçlanır. Kararsızların nasıl hareket edeceği ile ilgili bir bilgimiz yok. Bu da tahminleri zorlaştırıyor. Bu noktada sağlıklı olacak yaklaşım, iki sonucun yan yana gösterilmesi olacaktır. Diğer bir yaklaşım da, insanlara hangi partiye daha yakın hissettiklerini sorarak o veri ile birleştirmektir. Mahallenizin anketçisinden kararsızların eklenmediği ve eklendiği görselleri ayrı ayrı istemeyi unutmayın.
Toplumsal Uyum Taraflılığı (Social Desirability Bias)
Toplumsal uyum taraflılığı, katılımcıların anketlere veya araştırmalara verdikleri yanıtların, toplum tarafından kabul gören, beğenilen tutumlar ve davranışlarla uyumlu olma eğiliminde olması durumudur. Bu yanlılık, katılımcıların gerçek düşünceleri ve eğilimleri yerine sosyal normlara uygun yanıtlar vermelerine yol açar ve araştırma sonuçlarının güvenilirliğini azaltır. Bu durumla baş edebilmek için anket şirketleri, ankete katılanlara anonimlik konusunu net şekilde açıklamalıdır. Kişiler verdikleri cevapların kendi şahsiyetleri ile birleştirilmeyeceğinden emin olmalıdır. Ayrıca, sorular da olabildiğince yönlendirme yapmadan sade bir şekilde sorulmalıdır. Sorulardaki sadece bir kelime değişikliği bile çok büyük farklara sebep olabilmektedir. Mahallenizin anketçisinden sonuçları paylaşılan soruların tam metnini istemeyi unutmayın.
Sonuç
Seçim anketleri, seçmenlerin oy verme davranışları hakkında değerli bilgiler sunar, ancak anket sonuçlarını değerlendirmek için dikkatli ve eleştirel bir yaklaşım gerekir. Anket yöntemi, örnekleme süreçleri, tabakalama ve sonuçların yorumlanması ile ilgili sorunlar gibi alanlarda dikkatli olmak, seçim anketlerinin doğru ve güvenilir bir şekilde kullanılmasına ve sonuçların daha doğru bir şekilde anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Bu nedenle, anket sonuçlarını değerlendirirken ve yorumlarken bu faktörleri göz önünde bulundurarak seçim sürecinde daha bilinçli ve doğru kararlar alınabilir. Mahallenizin anketçisinden yukarıda tavsiye edilen taleplerinizi aldığınızda anketlerin temsiliyet gücünün ne kadar olduğuna kendiniz karar verebilirsiniz. Her anket hata payı içerir. Önemli olan mümkün olduğunda o hata payını minimize etmeye çalışmaktır.
Kapak Görseli: Photo by Firmbee.com on Unsplash
